Бүрэлдэхүүн сургуулиуд

Хилийн сургууль нь 1933 онд “Хязгаарын ба гүйцэтгэх ажилтны курс” нэртэйгээр байгуулагдсан тусгай мэргэжлийн боловсрол олгох манай улсын ууган сургуулиудын нэг бөгөөд 1951 онд татан буугдаж 1974 онд дахин байгуулагдсан.
Тус сургууль нь:

Монгол Улсын “Хилийн тухай хууль”-ийн 31 дүгээр зүйлийн 1-д Хил хамгаалах байгууллага нь үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахад шаардлагатай боловсрол, эрдэм шинжилгээний болон бусад нэгжтэй байна” гэсэн заалтыг хэрэгжүүлж сургалтын үйл ажиллагааг явуулж улс орны тусгаар тогтнол, аюулгүй байдал, улсын хил хамгаалалтыг бэхжүүлэхэд цэргийн хэрэг, улс төр, хууль зүй, тусгай мэргэжлийн боловсролтой олон мянган офицер ахлагч нарыг бэлтгэж өгсөн түүхтэй.
 

БИДНИЙ БАХАРХАЛ
 

Манай сургуулийн сонсогч Монгол Улсын баатар С.Лхагвадорж, Хилийн цэрэгт алба хааж эх орныхоо бүтээн байгуулалтад ялгуусан амжилт гаргаж, ард олондоо алдаршсан дэслэгч генерал Ж.Жамъян, гавъяат хуульч Б.Цэдэн-Иш, дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ нарын хөдөлмөрийн баатрууд, ардын жүжигчин С.Гэндэн, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Ш.Эрдэнэбат, гавьяат нисэгч Т.Сугар, гавьяат дасгалжуулагч Д.Дашжамц, шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн Ш.Арвай нарын хорь орчим гавьяат цолтнууд, Л.Намсрай, Б.Цэдэн-Иш, Ч.Сангишарав, Ш.Арвай, С.Гүржав, Я.Пүрэвдорж, Ц.Сэргэлэн, М.Лхачинжав нарын арав гаруй генералууд, Ш.Арвай, Т.Лхагвасүрэн, Б.Цэдэн-Иш, Ц.Энхжаргал, А.Осор, Ц.Пүрэв, А.Муратхан, Ч.Жазаг, Г.Дагважамц, П.Баттогтох, С.Гүржав, П.Даш, Б.Бат-Эрдэнэ, Ц.Ганболд, Д.Нямдорж, Б.Лхагва, Н.Наранжамц, Д.Алтанцэцэг, И.Сэржхүү, Ж.Өвгөнбүргэд, В.Жавхланцогт нарын 30 гаруй эрдэмтэн докторууд, Д.Дорж, М.Банзрагч, Д.Жамъян, Ц.Уламбаяр, Ш.Доржбал нарын хорь орчим зохиолч, сэтгүүлчид төрснөөр бид бахархаж явдаг.
Тус сургуулийг улс орны аюулгүй байдал, улсын хилийг хамгаалах их үйлс, бүтээн байгуулалтад оруулсан хувь нэмэр, эх оронч баатрууд, цэргийн олон шилдэг дарга нар, улс ардын аж ахуйн болон соёл урлаг, шинжлэх ухаан, спортын нэрт зүтгэлтнүүдийг төрүүлсэн гавъяаг үнэлэн Сайд нарын зөвлөлийн 1949 оны зарлигаар “Байлдааны туг” олгож, 1979 онд МХЗЭ-ийн Төв хорооны “Цэргийн алдар” алтан медаль, 1980 онд НАХЯ-ны “Хүндэт чекист” тэмдэг, 1984 онд “Байлдааны гавъяаны одон”-гоор тус тус шагнасан байна.
Монгол Улсын Засгийн Газрын 2011 оны 07 дугаар сарын 06-ны өдрийн 229 тоот тогтоолоор хуучнаар Хилийн цэргийн дээд сургууль нь Цагдаагийн академитай нэгдэн Дотоод хэргийн их сургуулийн Хилийн албаны сургууль болон өргөжиж, улмаар Хууль зүйн сайдын 2012, 2019 оны дугаар тушаалаар Хууль сахиулахын их сургуулийн Хилийн сургууль, Дотоод хэргийн их сургуулийн Хилийн албаны сургууль болж сургуулийг хөгжүүлэх цогц бодлогын хүрээнд багш нарыг эрдэмжүүлж, сургалтын чанарыг дээшлүүлэн, Хил хамгаалах байгууллагын сургалтын нэгдсэн тогтолцоог бий болгох, сургалтын гадаад, дотоод орчны таатай нөхцлийг бүрдүүлэх, бакалаврын болон мэргэжлийн боловсролын түвшинд хөрвөх боломжтой шинэ мэргэжлүүдээр сургалтын агуулга хэлбэрийг өргөжүүлэх чиг үүрэгтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байна.

ХИЛИЙН АЛБАНЫ СУРГУУЛИЙН БҮТЭЦ
 

Хууль зүйн сайдын 2019 оны 07 дугаар сарын 19-ны өдрийн А/126 дугаар тушаалаар батлагдсан бүтэц, зохион байгуулалтын дагуу тус сургууль нь Хилийн албаны сургуулийн захирал, Хилийн 0345 дугаар ангийн захирагч, дэд захирал, Хилийн 0345 дугаар ангийн штабын дарга, сургалтын арга зүйч, төлөвлөлт хариуцсан мэргэжилтэн, дамжааны захирагч-багш, лаборант-3, мэргэжлийн 7 тэнхим, нууцын номын санч, 37 багш, албан хаагчийн бүрэлдэхүүнтэй  сургалтын үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тус сургууль нь “Хилийн алба-эрх зүй”, “Хилийн алба-тусгай бэлтгэл”, “Шалган нэвтрүүлэх алба-эрх зүй”, “Сэтгэл судлал”, “Эдийн засаг” бакалаврын сургалтын хөтөлбөрөөр сургалт эрхлэн явуулдаг.
 

ХИЛИЙН АЛБАНЫ СУРГУУЛИЙН ЗОРИЛГО
 

“Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдал язгуур ашиг сонирхолыг хилийн орон зайд үнэнч шударгаар хамгаалдаг, эх оронч, үндэсний үзэлтэй, өв тэгш хүмүүжилтэй, хилийн албаны болон цэргийн хэргийн өндөр боловсрол мэргэжил  бүхий офицерыг бэлтгэдэг хил хамгаалах байгууллагын сургалт, судалгаа, хөгжлийн төв болоход оршино”     

ХИЛИЙН АЛБАНЫ СУРГУУЛИЙН ЗОРИЛТ
 

Сургалтын технологийн шинэчлэлийн хүрээнд сургалтын арга зүйг хөгжүүлж, сургалт-эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын нэгдмэл инновацийн тогтолцоог бэхжүүлнэ.
 

 СУРГАЛТЫН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТАЛААР
 

2020-2021 оны хичээлийн жилд тус сургуулийн “Хилийн алба-эрх зүй”, “Шалган нэвтрүүлэх алба-эрх зүй”, “Сэтгэл судлал”, “Эдийн засаг” бакалаврын сургалтын хөтөлбөрт нийт 357 сонсогч, суралцагч суралцаж байна.
“Хилийн алба-эрх зүй” бакалаврын сургалтын хөтөлбөрийг магадлан итгэмжлүүлэх ажлыг хийж гүйцэтгэн Дээд боловсролын магадлан итгэмжлэх комиссын шийдврээр 5 жилийн хугацаатай магадлан итгэмжлүүлсэн.
2020-2021 оны хичээлийн жилд “Шалган нэвтрүүлэх алба-эрх зүй” бакалаврын сургалтын хөтөлбөрийг магадлан итгэмжлүүлэх  ажлыг хийж гүйцэтгэж байна.

Хилийн албаны сургуулийн Хилийн эрх зүйн тэнхим нь Монгол Улсын хилийн халдашгүй дархан байдал, хилийн аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдох эрх зүйн зохицуулалт, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн талаар эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил эрхлэх, хариуцсан хэсэгт хилийн талаарх төрийн бодлого, хууль тогтоомж, олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэх, хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу хилийн зөрчил, хил дамнасан гэмт хэрэгтэй тэмцэх мэдлэг, ур чадвартай хилчин офицерийг сургаж бэлтгэх зорилгоор үйл ажиллагаа явуулж байна.
 

Хилийн эрх зүйн тэнхим нь Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын 2017 оны “Хууль сахиулахын их сургуулийн бүтэц, орон тоог шинэчлэн батлах” тухай А/273, Хууль сахиулахын их сургуулийн захирлын 2017 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн Б/682 дугаар тушаалаар Хилийн албаны сургуулийн бүтцэд шинээр байгуулагдсан.

ТЭНХИМИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН:

Г.Наранбаатар: Хилийн эрх зүйн тэнхимийн эрхлэгч, цагдаагийн дэд хурандаа
М.Баярсайхан: Хилийн эрх зүйн тэнхимийн ахлах багш, дэд хурандаа
Ц.Нямгэрэл: Хилийн эрх зүйн тэнхимийн ахлах багш, дэд хурандаа
П.Уянга: Хилийн эрхзүйн тэнхимийн багш, ахлах дэслэгч
Б.Цэрэннадмид: Хилийн эрх зүйн тэнхимийн багш, дэслэгч

 

Хилийн эрх зүйн тэнхимийн дэргэдэх “Эрх зүйн хөтөч” сонсогч, оюутны клуб нь Монгол Улсын хилийн халдашгүй дархан байдал, хилийн аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдох эрх зүйн зохицуулалтын тулгамдсан асуудлыг судалж, гишүүн сонсогч, оюутны мэргэжлийн үнэт зүйлд тулгуурласан эрх зүйн ухамсар төлөвших үйлд дэмжлэг үзүүлэх зорилготойгоор 2019 оны 9 дүгээр сард 16 гишүүнтэйгээр байгуулагдан ажиллаж байна.
 

 

ТЭНХИМИЙН ТҮҮХЭН ЗАМНАЛ:
Хилийн цэргийн дээд сургуульд  Монгол Улсын хууль зүй дотоод хэргийн яамны сайдын 2007 оны 09 дүгээр сарын 13-ний өдрийн 183 тоот тушаалыг үндэслэн ХЦДС-ийн захирлын 2008 оны 04 дүгээр сарын 06-ны өдрийн 60 тоот тушаалаар “Ар тал техникийн тэнхим”  анх байгуулагдаж байсан.
Хууль сахиулахын их сургуулийн захирлын 2017 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрийн Б/14 тоот тушаалаар  тус тэнхим нь Ар тал, эдийн засгийн тэнхим, Цэргийн инженер техникийн тэнхим гэсэн 2 тэнхим болж хуваагдсан.
 
Тус тэнхимд 2005 оноос хурандаа С.Дамбадаржаа, хурандаа Б.Чулуунхүү, дэд хурандаа Адьяа,  дэд хурандаа Б.Эрдэнэбилэг,  хошууч Н.Батчулуун,  ахмад Н.Буянхишиг, энг Н.Оюунбат,  хурандаа Н.Галбадрах, Т.Баясгалан,  дэд хурандаа  Ц.Одонгэрэл, ахмад Л.Лхагвасүрэн, Т.Баяр-Эрдэнэ, дэслэгч Б.Юмаажав зэрэг Хил Хамгаалах Байгууллагын шилдэг тэргүүний офицерууд багшаар ажиллаж ирсэн түүхтэй.
 
ТЭНХИМИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН:

 
Тэнхимд харьяалагдах хичээл:

 “ХИЛЧНИЙ БАЯЛАГ” КЛУБ

Тус тэнхимийн харъяанд “Хилчний баялаг” клуб нь 2017 оноос доктрант дэд хурандаа Ц.Одонгэрэлийн үүсэл санаачлагаар байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж байна.
“Хилчний баялаг” клубийн зорилго нь сонсогчдын эдийн засаг, танин мэдэхүйн мэдлэг чадварыг хөгжүүлэн, Хил судлалын шинжлэх ухаан, бусад шинжлэх ухааныг танин мэдэх, судалгаа шинжилгээний ажилд сургах, зохион бүтээх, бүтээлч сэтгэлгээтэй болгох, мэдлэг, дадлага, чадвар олгоход оршино.
Клубийн чиглүүлэх багшаар 2017 оноос одоог хүртэл ар тал, эдийн засгийн тэнхимийн дэд профессор ахмад Л.Лхагвасүрэн ажиллаж байна.
“Хилчний баялаг”” клубийн тэргүүлэх сонсогчоор 2017 оноос  “Ар талын алба” мэргэжлийн 446 дугаар дамжааны түрүүч, Ж.Даваадорж, 2018 онд “Ар талын алба” мэргэжлийн 446 дугаар дамжааны түрүүч Т.Анар, 2019 оноос “Ар тал эдийн засаг” мэргэжлийн 446 дугаар дамжааны түрүүч Г.Тэнгис томилогдон ажиллаж байна.
 

Уран нүүдэл дугуйлан нь Хилийн 0345 дугаар ангийн захирагчийн тушаалаар 2017 оны 04 дүгээр сарын 11-ний өдөр Дугуйлангийн зөвлөх, Тэргүүн, гишүүд гэсэн бүтэцтэй, 16 зүйл 45 хэсгээс бүрдсэн дүрэмтэйгээр анхлан байгуулагдсан. Хилийн албаны сургуулийн багш, ажилчид, сонсогчдыг  чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэх, спортын авьяас чадвартай залуучуудыг сурталчлан таниулах,  багаар ажиллах болон хамтач сэтгэлгээг төлөвшүүлэх, оюун ухааныг тэлэх, улмаар тэмцээн уралдаанд оролцох тус сургуулийн шатрын баг тамирчдыг сонгон шалгаруулж дасгалжуулахад оршино.
Дугуйлангийн чиглүүлэх багшаар тэнхимийн дэд профессор, ахмад Л.Лхагвасүрэн ажиллаж байна.

ТЭНХИМИЙН ЗОРИЛГО

Дотоод хэргийн их сургууль болон Хилийн албаны сургуулиас дэвшүүлсэн зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлж, цэргийн албан хаагчдыг сэтгэл зүйн хувьд бэлтгэж, эх оронч үзэл, цэргийн хүмүүжил, ёс суртахуун, сахилга батыг төлөвшүүлэхэд идэвхтэй нөлөөлж, сэтгэл зүйн тогтвортой байдлыг хангахад шаардагдах сэтгэл судлал болон цэргийн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадварыг эзэмшсэн, үндэсний эх оронч, албаны ёс зүй, цэргийн хэрэг, бие бялдар, сэтгэл зүйн өндөр төлөвшилтэй, мэдлэг, ур чадвараа тасралтгүй дээшлүүлэх, хил хамгаалах байгууллагын хэрэгцээ шаардлагыг хангасан, сэтгэл судлаач офицерыг бэлтгэхэд оршино.
 

ТҮҮХЭН ЗАМНАЛ

1974 онд Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны Цэргийн тусгай дунд сургууль байгуулагдаж бүрэлдэхүүнд нийгмийн ухааны кафедрийн нам, улс төрийн ажлын багшаар ахмад З.Дамба томилогдож байсан ба “Анхны 25 комиссар” нэрээр овоглуулсан улс төрийн ангийнхнаас хурандаа Д.Энхбаатар, Ш.Бат-Эрдэнэ, “Яруу найрагч” Д.Дашшарав тэргүүтэй өнөө цагийнхаар бол жинхэнэ мэргэжлийн сэтгэл зүйчид бэлтгэж байжээ.
1982 онд Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны Цэргийн дээд сургууль болж Нийгэм Улс Төрийн Ажлын тэнхимийн даргаар хошууч З.Дамба, ахмад С.Харанцогт, доктор, хошууч Сайнхишигийн үед Марксизм-Ленинизмийн тэнхим нэртэйгээр ажиллаж байсан байна.
1985 оны 8 дугаар сард Нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны Цэргийн дээд сургуулийн Марксизм-Ленинизмийн тэнхимийг Нийгмийн ухаан ба нам, улс төрийн ажлын гэсэн хоёр тэнхим болгон өргөжүүлсэн. Шинээр байгуулагдсан Нийгэм Улс Төрийн Ажлын тэнхимийн даргаар дэд хурандаа Тувааны Лхагвасүрэн, багшаар хошууч Будаевын Энхболд (1987 оноос тэнхимийн даргаар) ажиллаж байжээ.
Хил хамгаалах байгууллагын бие бүрэлдэхүүний дунд зохион байгуулагдаж байсан “Нам, улс төрийн ажил” 1990 оноос манай улс олон намын тогтолцоонд шилжиж, эрх зүйт төрөөр удирдуулах болсонтой холбогдуулж агуулга, зорилго, үндсэн чиглэл, нэр томьёоны хувьд үндсээрээ өөрчлөгдөн бүтэц, бүрэлдэхүүний хувьд жижгэрч багасан, үйл ажиллагаа нь зогсонги байдалд орсон ба Хилийн сургуулийн нэр, бүтэц, харьяалал өөрчлөгдсөнтэй холбогдон энэ мэргэжлийн офицер бэлтгэх явц саарав. Гэвч сургуулийн харьяалал, бүтцийн энэ бүх өөрчлөлтийг дагаж цэргийн сэтгэл зүйч мэргэжилтэн бэлтгэх сургалтын үйл явц хувьсан өөрчлөгдөж байв. Тухайлбал 1998 онд Батлан хамгаалах яамны харъя Цэргийн их сургуульд “Сургалт хүмүүжлийн тэнхим” нэртэйгээр байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж байжээ.
Хилийн цэргийн удирдах газрын дарга, Хилийн цэргийн командлагчийн 2001 оны 08 дугаар сарын 09-ний өдрийн А/28 тоот тушаалаар заставын “Соёл, сурталчилгаа, мэдээллийн ажил эрхэлсэн орлогч”-ийг “Заставын даргын орлогч, Сэтгэл зүйч” гэж нэрлэн батлагдаж  байв. Үүнтэй холбоотойгоор 2001 оны хичээлийн жилээс Цэргийн хэрэг албаны хангалтын тэнхимийн бүрэлдэхүүнд Сэтгэл зүйн сектор байгуулагдан 2002 онд 30 сонсогчийг Эрх зүйч-сэтгэл зүйч мэргэжлээр элсэлт аван, дэд хурандаа Ц.Энхбат багштай анхны мэргэжлийн анги бий болсон ба, Хилийн Цэргийн Дээд Сургуулийн захирлын 2008 оны 04 сарын 04-ний өдрийн 60 тоот тушаалаар цэргийн сэтгэл судлалын тэнхим байгуулагдсан байна.
2011 онд Хууль зүй, Дотоод хэргийн яамны сайдын тушаалаар Дотоод хэргийн их сургуулийн Хилийн албаны сургуулийн “Цэргийн сэтгэл зүйн бэлтгэлийн тэнхим” нэртэйгээр, 2013 онд Дотоод хэргийн их сургууль нь Хууль сахиулахын их сургууль нэртэй болж, бүтэц орон тоо нь өөрчлөгдсөнөөр тус их сургуулийн Ерөнхий эрдмийн сургуулийн “Сэтгэл судлалын тэнхим” болж өргөжин зөвхөн хилчид төдийгүй цагдаа бусад байгууллагын хүрээнд мэргэжилтэн бэлтгэх болж багшлах бүрэлдэхүүнд цагдаагийн 3 офицер нэмэгдэн өргөжжээ. Гэвч 2014 онд тэнхимийн бүтэц орон тоонд дахин өөрчлөлт оруулж Хилийн сургуулийн “Цэргийн сэтгэл зүйн тэнхим”, улмаар 2019 оноос Дотоод хэргийн их сургууль, Хилийн албаны сургуулийн Сэтгэл зүйн тэнхим болон өөрчлөгдөж сургалтын үйл ажиллагаа явуулж байна.
 

ТЭНХИМИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН  

О.Нэмэхханд: Тэнхимийн эрхлэгч, доктор, профессор, хурандаа
П.Цацрал: Тэнхимийн дэд профессор, докторант, дэд хурандаа
Д.Энхтайван: Тэнхимийн ахлах багш, Хил судлалын ухааны магистр, хошууч
Ж.Гэрэлчимэг: Тэнхимийн  багш, Сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны магистр, ахмад
 
Тэнхимд харьяалагдах хичээл:

 “ДАВЛАГАА” КЛУБ

Сэтгэл зүйн тэнхимийн дэргэдэх “Давалгаа” клуб нь 2005 онд байгуулагдан сонсогч, суралцагчийн хандлага, сэтгэлгээний хөгжилд чиглэсэн төрөл бүрийн үйл ажиллагаа явуулж байна.

Дотоод хэргийн их сургууль болон Хилийн албаны сургуулиас дэвшүүлсэн зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлж Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал язгуур ашиг сонирлыг хилийн орон зайд үнэнч шударгаар хамгаалах, эх оронч, үндэсний үзэлтэй, өв тэгш хүмүүжилтэй, хилийн алба, цэргийн хэргийн  өндөр боловсрол мэргэжил бүхий төрийн тусгай албаны мэргэжлийн боловсон хүчин  бэлтгэх ажлын хүрээнд багш болгон судлаач байх, суралцагч нарын судалгааны ажил, төслийн ажил эрхлэх сонирхол эрмэлзлийг идэвхжүүлэн тэднийг дэмжиж туслах, сургалтын чанарыг сайжруулах, багшийн хөгжлийг дэмжих зорилго дэвшүүлэн ажиллаж байна. 

ТҮҮХЭН ЗАМНАЛ
 

Монгол Улсын Засгийн газрын 2011 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдрийн 229 дүгээр тогтоолоор Хууль зүй, дотоод хэргийн салбарын боловсон хүчин бэлтгэх, давтан сургах тогтолцоог боловсронгуй болгох, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын уялдааг сайжруулах зорилгоор Цагдаагийн академи, Хилийн цэргийн дээд сургуулийг нэгтгэн Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны харьяанд Дотоод хэргийн их сургууль байгуулагдсанаар тус тусдаа  үйл ажиллагаа явуулж байсан тэнхимүүд нэгдэж Дотоодын цэргийн эрдмийн тэнхим болсон байна.
Хилийн цэргийн дээд сургуулийн цэргийн хэргийн тэнхим нь 2008 оны 4-р сарын 4-ний өдрийн 60 тоот тушаалаар Цэргийн хэрэг албаны хангалтын тэнхим нь “Цэргийн албаны тэнхим”, “Ар тал техникийн тэнхим” “Цэргийн сэтгэл судлалын тэнхим” болон салбарлаж тус бүрдээ бие даан үйл ажиллагаа явуулж байсан. Хилийн сургуулийн цэргийн хэргийн тэнхимийн эрхлэгчээр хурандаа Г.Пушкин, хурандаа И.Сэржхүү нар ажиллаж байсан.
Цагдаагийн академийн Цэргийн тэнхим нь Цагдаагийн ерөнхий газрын даргын 2008 оны 11-р сарын 27-ны өдрийн 568 тоот ‘’Цэргийн албаны бүтэц, орон тоог батлах тухай ‘’тушаалаар тэнхимийн эрхлэгчээр цагдаагийн хурандаа Б.Болд ахлах багшаар хурандаа Л.Сангидорж, ахлах багш цагдаагийн дэд хурандаа З.Цэрэнбат, багш, хошууч Г.Мөнх-Ертөнц нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр ажиллаж эхэлсэн түүхтэй бөгөөд ХСИС-ийн захирлын 2012, 2014 оны тушаалаар Хилийн сургуулийн Хилийн ба дотоодын цэргийн эрдмийн тэнхим, 2019 оноос Дотоод хэргийн ихсургууль, Хилийн албаны сургуулийн Цэргийн хэргийн тэнхим болон өөрчлөгдсөн.

ТЭНХИМИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН
Г.Мөнх-Ертөнц: Цэргийн хэргийн тэнхимийн эрхлэгч,хурандаа
Ч.Отгонсүрэн: Цэргийн хэргийн тэнхимийн ахлах багш, дэд хурандаа
М.Баттулга: Цэргийн хэргийн тэнхимийн ахлах багш, дэд хурандаа
Д.Банзрагч: Цэргийн хэргийн тэнхимийн  багш, хошууч 

Тэнхимд харьяалагдах хичээл:

 “ХҮЧТЭН” КЛУБ

Дотоод хэргийн их сургууль болон Хилийн албаны сургуулиас дэвшүүлсэн зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлж Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал язгуур ашиг сонирлыг хилийн орон зайд үнэнч шударгаар хамгаалах, эх оронч, үндэсний үзэлтэй, өв тэгш хүмүүжилтэй, хилийн алба, цэргийн хэргийн  өндөр боловсрол мэргэжил бүхий төрийн тусгай албаны мэргэжлийн боловсон хүчин  бэлтгэх ажлын хүрээнд инженер техникийн хангалтын чиглэлээр эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил хийж, орчин үеийн дэвшилтэт техник технологийг улсын хил хамгаалалтад туршин ашиглах оновчтой шийдэл, инновацийг нэвтрүүлэхэд оршино.
 

ТҮҮХЭН ЗАМНАЛ
 

Монгол Улсын Хууль Зүй Дотоод Хэргийн Яамны Сайдын 2007 оны 09-р сарын 13-ний өдрийн 183 тоот тушаалыг үндэслэн ХЦДС-ийн захирлын 2008 оны 04-р сарын 06-ны өдрийн 060 тоот тушаалаар анх Ар тал, техникийн тэнхим нэртэйгээр байгуулагдаж байсан.
Хууль сахиулахын их сургуулийн захирлын 2017 оны 01 дүгээр сарын 11-ний өдрийн Б/14 тоот тушаалаар  тус тэнхим нь Цэргийн ар тал, эдийн засгийн тэнхим, Цэргийн инженер техникийн тэнхим гэсэн 2 тэнхим болж хуваагдсан. 2019 оноос Хилийн албаны сургуулийн Инженер техникийн тэнхим болж үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тус тэнхимийн эрхлэгчээр хурандаа Х.Дарханбаатар, дэд хурандаа Ш.Чулуунбат, ахлах багш, багшаар дэд хурандаа Н.Батчулуун, хошууч Г.Чингэс, Т.Баяр-Эрдэнэ нар ажиллаж байсан бөгөөд 2019 оноос тэнхимийн эрхлэгч дэд хурандаа Н.Батдэлгэр, ахлах багш, ахмад Т.Баяр-Эрдэнэ нарын бүрэлдэхүүнтэйгээр Хилийн албаны сургуулийн 2, 3-р дамжаанд “Хилийн цэргийн албаны хангалт” хичээлээр улсын хилийн инженерийн хангалтын онолын мэдлэг, инженерийн хангалтыг удирдан зохион байгуулах ур чадварыг олгох чиглэлээр сургалтыг зохион байгуулж байна.
Инженер техникийн тэнхим нь “Хилийн алба-Хилийн хяналт байгууламжийн ашиглалтын алба” мэргэшлээр Хилийн инженер техникийн алба-1, 2, 3, Хил хамгаалалтын техник хэрэгсэл, Хилийн хяналт байгууламжийн ашиглалтын албаны бэлтгэл сургалт, Инженерийн геодези, Инженерийн математик, Техникийн шугам зураг, Инженерийн зураг төсөв, Материал судлал зэрэг мэргэшүүлэх хичээлүүд, Хилийн алба, Шалган нэвтрүүлэх алба, Эдийн засаг, Цэргийн сэтгэл судлал мэргэжлийн ангиудад Хилийн инженер техникийн алба-1, 2 хичээлүүдийг хичээлүүдээр Хилийн сургуулийн бакалаврын өдөр, эчнээ ангиудад сургалт зохион байгуулж байсан.
“Хилийн алба” мэргэжлийн хөтөлбөрийн “Хилийн хяналт байгууламжийн ашиглалтын алба” мэргэшлээр 2015-2016 оны хичээлийн жилд 9, 2016-2017 оны хичээлийн жилд 10, 2018-2019 оны хичээлийн жилд 10 офицер тус тус төгсгөсөн.

Тэнхимийн бүрэлдэхүүн
Ч.Тэгшжаргал: Тэнхимийн эрхлэгч, хурандаа
Т.Баяр-Эрдэнэ: Тэнхимийн ахлах багш, ахмад
 Тэнхимд харьяалагдах хичээл:

Тус тэнхим нь сонсогчдыг хөгжүүлэх ажлын хүрээд “Залуу зохион бүтээгч” клуб байгуулан 2016-2017 онуудад БСШУСЯ-аас зохион байгуулагдсан ₮Оюутны санаачлагын төсөл” уралдаанд “Хилийн манааны цана” төслийг хэрэгжүүлэн амжилттай оролцсон. Мөн Хилийн албаны сургуулийн сургалтын орчныг сайжруулах зорилгоор “Ханын турник” төслийг хэрэгжүүлж, Тусгай бэлтгэлийн заалыг ханын турникээр төхөөрөмжлөх ажлыг зохион байгуулсан.
2019-2020 оны хичээлийн жилээс Сонсогчдын компьютер, техникийн мэдлэг, чадварыг дээшлүүлэх, техник сэтгэлгээг хөгжүүлэх зорилгоор “Компьютер, мэдээллийн технологи” дугуйлан байгуулан үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

ТЭНХИМИЙН ЗОРИЛГО

Дотоод хэргийн их сургууль болон Хилийн албаны сургуулиас дэвшүүлсэн зорилго, зорилтыг хэрэгжүүлж Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал язгуур ашиг сонирлыг хилийн орон зайд үнэнч шударгаар хамгаалах, эх оронч, үндэсний үзэлтэй, өв тэгш хүмүүжилтэй, хилийн алба, цэргийн хэргийн  өндөр боловсрол мэргэжил бүхий төрийн тусгай албаны мэргэжлийн боловсон хүчин  бэлтгэх ажлын хүрээнд багш болгон судлаач байх, суралцагч нарын судалгааны ажил, төслийн ажил эрхлэх сонирхол эрмэлзлийг идэвхжүүлэн тэднийг дэмжиж туслах, сургалтын чанарыг сайжруулах, багшийн хөгжлийг дэмжих зорилго дэвшүүлэн ажиллаж байна. 
 

ТҮҮХЭН ЗАМНАЛ

Хилийн албаны тэнхим нь 1974 онд НАХЯ-ны Цэргийн тусгай дунд сургуульд “Цэргийн кафедр” байгуулагдсанаар тэнхимийн суурь тавигдсан бөгөөд 1988 онд “Хилийн алба”, “Ерөнхий цэргийн тэнхим” нэгдсэнээр өнөөг хүртэл “Хилийн албаны тэнхим” нэртэйгээр өнөөг хүртэл сургалтын үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Анхны тэнхимийн эрхлэгчээр ахмад Ч.Лувсан, багшаар дэслэгч Д.Шаравшагдар, дэслэгч Ц.Сайннямбуу, дэслэгч Д.Сүрэнжав нар томилогдон ажиллаж байсан. Мөн түүнчлэн 1975 оноос тэнхимиййн эрхлэгчээр ахмад Н.Амиа, багшаар ахлах дэслэгч Ж.Дашням, дэслэгч Ш.Доржбал нар ажиллаж эхэлсэнээр тэнхим нь жилээс жилд өргөжиж, мэдлэг боловсролтой боловсон хүчнээр бэхжих болсон.
Хилийн албаны тэнхимийн үе үеийн даргаар ахмад Ч.Лувсан, ахмад Н.Амиа, ахлах дэслэгч Ч.Дашдэлэг, дэд хурандаа Н.Дорждэрэм, хурандаа А.Муратхан, хурандаа Д.Батсүх, хурандаа Б.Бат-Эрдэнэ, дэд хурандаа В.Жавхланцогт, хурандаа Г.Пушкин, хурандаа Т.Бадамханд дэд хурандаа Х.Жаргалсайхан, хурандаа Ё.Хадхүү, багшаар Д.Шаравшагдар, Ц.Сайннямбуу, Д.Сүрэнжав, Ш.Доржбал, ахлах дэслэгч Ж.Дашням, хурандаа Ч.Дашдэлэг, дэд хурандаа Ё.Дорждагва, дэд хурандаа З.Пүрэвдорж, М.Лхагвасүрэн, хошууч Ц.Энхжаргал, А.Диваачомбо, Ц.Нэргүй, хошууч И.Түвшинжаргал, С.Хаянхярваа, Л.Сэлэнгэ, Д.Шинэжил, хурандаа Ё.Ганхүү, хурандаа С.Лхагвасүрэн, Б.Доржсүрэн, Б.Билгээ, Б.Ганбат, Д.Сэрээтэр, Ж.Дашням /улсын начин/, Д.Сүрэнжав, хурандаа О.Ганбаатар, хурандаа А.Сэргэлэн, Д.Нямдорж, Ц.Ганболд, Х.Гөлөгөө, дэд хурандаа Б.Ганхөлөг хошууч Ж.Өвгөнбүргэд, дэд хурандаа Х.Жаргалсайхан, дэд хурандаа А.Энхтөр, дэд хурандаа Ё.Хадхүү, дэд хурандаа Д.Алтангэрэл, хошууч Б.Алтанцоож, дэд хурандаа Х.Дарханбаатар, хошууч Б.Ням-Очир, нууцын номын санч, лаборант-туслах ажилтнаар Д.Гансүх, Х.Насанжаргал, Ж.Баярмаа, БЭнхцаг, П.Насанжаргал, Ц.Оюун-Эрдэнэ, Ж.Отгонбямба, А.Баярмаа, Ц.Халиун, Д.Анхзаяа, Б.Бат-Эрдэнэ нар тус тус ажиллаж байсан.

ТЭНХИМИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН
Я.Давааням: Хилийн албаны тэнхимийн эрхлэгч, хурандаа
Ч.Чулуунхүү: Дэд профессор, дэд хурандаа
Б.Ням-Очир: Ахлах багш, дэд хурандаа
Г.Чингэс: Багш, хошууч
Б.Түмэнжаргал: Багш, ахмад
Н.Пүрэвсүрэн: Нууцын номын санч, ахлагч нар ажиллаж байна.
 
ТЭНХИМД ХАРЬЯАЛАГДАХ ХИЧЭЭЛ
-“Хилийн алба-1”
-“Хилийн алба-2”
-“Хилийн алба-3”
-“Хилийн алба-4”
-“Хил хамгаалалтын тактик-2”
-“Хил хамгаалалтын тактик-3”
-“Хил хамгаалалтын тактик-4”
-“Хилийн төлөөлөгчийн алба” зэрэг хичээлийн хөтөлбөрүүдээр сургалтыг үйл ажиллагааг зохион байгуулан явуулж байна.
 

“ХАРУУЛ ЗАНГИ” КЛУБ

Хилийн албаны тэнхимийн дэргэдэх “Харуул занги” клуб нь Хууль сахиулах их сургуулийн 80 жилийн ой, Хилийн албаны тэнхимийн 40 жилийн ойг угтан сонсогч нарт Цэргийн болон Хил судлалын шинжлэх ухаан болон бусад шинжлэх ухааныг танин мэдэх суралцагчдыг хөгжүүлэх, судалгаа шинжилгээний ажилд сургаж дадлагажуулах зорилготойгоор 2014 оны 3 дугаар сарын 20-ны өдрөөс эхлэн үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Клубын зорилт:

 “ЦУГЛУУЛАГЧ” КЛУБ

Хилийн албаны тэнхимийн дэргэдэх “Цуглуулагч” клуб нь цуглуулга сонирхогч сонсогч, суралцагчдын танин мэдэхүйн мэдлэгийг хөгжүүлэх, гишүүдийн хоорондын болон олон нийтийн харилцааг өргөжүүлэх зорилгоор 2018 оны 03 дугаар сарын 21-ны өдөрбайгуулагдсан.
Клуб нь ерөнхий зохион байгуулагч -1, удирдагч багш-2, нарийн бичгийн дарга-1, гишүүд-11 бүрэлдэхүүнтэйгээр:
1.Тодорхой чиглэлээр цуглуулга явуулдаг багш, алба хаагч, сонсогчдыг нэгтгэх, тэдний үйл ажиллагааг сурталчилах;
2.Гишүүдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, бусадтай харилцах чадварыг зөв төлөвшүүлэх;
3.Гишүүдийг шударга, эх оронч, хилч үзэлтэй манлайлагч болгон суралцуулах,
4.Цуглуулга болон танин мэдэхүйн талаарх сургалт зохион байгуулах;
5.Гишүүдийн авъяас, чадварыг нээн хөгжүүлж, зорилго, тэмүүлэлтэй, урлаг, спортод дуртай, эрүүл чийрэг болгон төлөвшүүлэх зэрэг үйл ажиллагаа явуулж байна.
Клубын гишүүдийн цуглуулгаар 1 удаа үзэсгэлэн гаргасан, гишүүн сонсогч Х.Оюуннаран 2019 оны 10 дугаар сарын 03-ны өдөр Дотоод хэргийн их сургуулийн түүхт 85-н жилийн ойн хүрээнд Мэдээлэл, технологийн газраас багш, албан хаагчдын дунд зохион байгуулагдсан үзэсгэлэнд амжилттай оролцсон.

Хилийн боомтын аюулгүй байдлын тэнхим нь Цагдаагийн дээд сургуулийн Хилийн факультетад (1994) Шалган нэвтрүүлэх албаны тэнхим нэртэйгээр 1 багшийн орон тоотойгоор анх байгуулагдсан байна. Улмаар Батлан хамгаалахын их сургуулийн бүрэлдэхүүн сургуулийн нэг (1997) Хилийн цэргийн сургуулийн Шалган нэвтрүүлэх албаны тэнхим болон үйл ажиллагаагаа явуулах болсон.
Монгол Улсын Засгийн Газрын 2001.06.11-ны өдрийн 126 тоот тушаалыг үндэслэн ХЗДХ-ийн сайдын 2001.07.17-ны өдрийн 198 тоот тушаалаар ХЦДС бие даан байгуулагдахад ШНА-ны тэнхим дэргэдээ гадаад хэлний сектортой болон өргөжиж үе үеийн шалган нэвтрүүлэх албаны мэргэжлийн, шилдэг боловсон хүчнийг Монгол Улсын Хилийн шалган нэвтрүүлэх албанд үүрэг гуйцэтгүүлэхэд бэлтгэж ирсэн.
Тэнхимийн эрхлэгчээр хурандаа Ц.Нэргүй, хурандаа Б.Лхагва, хурандаа П.Баттогтох, хурандаа Х.Дашдэлэг, хурандаа Х.Батдорж, хурандаа Д.Баярсайхан, багшаар хурандаа Д.Шаравшагдар, хошууч Г.Жаргалсайхан, дэд хурандаа Г.Төртогтох, дэд хурандаа Б.Буд, хурандаа Ц.Мягмардорж, дэд хурандаа Ч.Лхагважав, хурандаа Д.Ганбаатар, дэд хурандаа Г.Хулан, хурандаа Г.Галбадрах, ахмад Б.Түмэнжаргал, лаборант, туслах ажилтнаар дэслэгч Д.Баттүшиг, Б.Дүүрэнбаяр, П.Мөнхцэцэг, Э.Ганчимэг, Ж.Баярмаа нар тус тус ажиллаж байсан.
ХСИС-ийн захирлын 2012, 2014 оны тушаалаар Хилийн сургуулийн Хилийн боомтын аюулгүй байдлын тэнхим, 2019 оноос Дотоод хэргийн их сургууль, Хилийн албаны сургуулийн Хилийн боомтын аюулгүй байдал, шалган нэвтрүүлэх албаны тэнхим болон нэршил өөрчлөгдсөн.
Тэнхимийн бүрэлдэхүүн:
Х.Баясгалан Хилийн боомтын аюулгүй байдал, шалган нэвтрүүлэх албаны тэнхимийн эрхлэгч, цэргийн ухааны магистр, дэд хурандаа
Х.Асхар- Тэнхимийн дэд профессор, цэргийн ухааны магистр, докторант, дэд хурандаа
Б.Мөнгөнбагана-Тэнхимийн ахлах багш, “Хил судлал”-ын ухааны магистр, хошууч
Д.Анхзаяа - тэнхимийн лаборант, хууль зүйн магистр, ахлагч
Тус тэнхим нь “Шалган нэвтрүүлэх алба-эрх зүй” бакалаврын сургалтын хөтөлбөрийн дагуу Хил хамгаалах байгууллагын захиалгаар 4 жилийн хугацаанд бэлтгэн гаргаж байна. Мөн богино хугацааны “Шалгагч” бэлтгэх дамжааны давтан, анхан шатны сургалтуудыг жилд 2-оос доошгүй удаа бэлтгэн гаргаж байна.
Тэнхимд харьяалагдах хичээл:

Клуб, дугуйлан:
Тэнхимийн багш нарын санаачлагаар 2015 оноос эхлэн “Боомтынхон” клубыг үүсгэн байгуулсан бөгөөд сонсогчдын чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэх, тэдэнд шинжлэх ухааныг танин мэдэх, судалгаа шинжилгээний ажлыг бие даан хийх, албанд дадлагажих, мэргэжлийн мэдлэг, чадвар, дадал олгох зорилгоор төрөл бүрийн уралдаант, хөгжөөнт арга хэмжээнүүдийг тогтмол зохион байгуулан ажиллаж байна.